АНТАРКТИКА

АНТАРКТИКА — Ер шарининг Жан. кутб области. Антарктикага Антарктида материги, Атлантика, Ҳинд ва Тинч океанларининг шу материкка туташ қисмлари, шунингдек Антарктида яқинидаги ороллар киради. Антарктика табиий-географик чегараси тахм. 50 — 60° ж. к. дан ўтади. Антарктика майд. 52,5 млн. км2. А. да материк саёзлиги бошқа материкларга нисбатан чуқурроқ (500 м), тик материк ён бағри чуқ. 4000 — 5000 м ли (энг чуқури 8428 м, Жан. Сандвич новида) кенг ботикдар шаклида давом этади. Ботиқлар сув ости тоғ тизимлари билан булинган. Бу тизмаларнинг баъзи чўққилари океан юзасидан кўтарилиб, кичикроқ оролларни ҳосил қилган (Буве, Крозе, Кергелен, Херд, Макуори; Жан. Георгия, Жан. Сандвич, Жан. Оркни о. гуруҳи).

Антарктика антарктика ва субантарктика минтақасида жойлашган. Антарктика иқлими унинг юқори кенгликларда жойлашганлиги, шунингдек океан устидаги антициклонларнинг ўзаро муносабати билан белгиланади. Циклонларнинг шим. қисмида ғарбий шамоллар, жан. да эса шарқий шамоллар кучли. Антарктика областининг атмосфера циркуляцияси океан циркуляция тизимини юзага келтиради. Антарктика шим. қисмида кучли Антарктика оқими, жан. да айланма циклон оқимлари ҳукмрон. Қитьадан шим. га томон денгиз музлари ва айсберглар илиқ сувларгача оқиб чиқади ва эрийди. Қишда денгиз музликлари 1000 км кенгликгача ҳам тарқалади, езда эса қирғоқ атрофларида ҳаракатланади. Йилига айсберглар кўринишида ўртача 2000 км3 чучук музлар океанга тушади. Антарктиканинг устки сувлари т-раси қишда — 1,8° дан 2° гача, ёзда 2° дан 3,5° гача, шўрлиги 34% атрофида. Антарктика сувлари жонли организмга бой. Антарктика ўсимлик ва ҳайвонот дунёси алоҳида Антарктика биогеографик областини ташкил этади. Халқаро-ҳуқуқий шартномага асосан Антарктикадан бутун дунё мамлакатлари умумий ва тенг миқёсда, фақат тинчлик мақсадида фойдаланишлари мумкин. Ҳарбий тадбирларнинг барчаси (ҳарбий базалар қуриш, ҳарбий машқлар ўтказиш, ядро қуролларини синаб кўриш, радиоактив моддалар ташлаш) тақиқланади. Шартнома туфайли бу ерда эркин илмий тадқиқот ишлари олиб бориш мумкин. Антарктика халқаро бошқарувдан холис.