БЕРИЛЛИЙ

БЕРИЛЛИЙ (Beryllium), Be — кимёвий элемент. Менделеев да ври и системасининг II гуруҳига мансуб, тартиб раками 4, атом м. 9,012; кумушдек оқ, енгил ва қаттиқ металл. Табиатда битта барқарор изотоп ‘Be ҳолида учрайди. Француз кимёгари Л. Воклен 1798 и. да берилл минералидан ажратиб олинган оксиди ВеО шаклида топган (Б. нинг номи ҳам шундан олинган). Ф. Вёлер билан А. Бюсси 1828 й. да бирбиридан мустақил ҳолда металл Бериллийни биринчи марта соф холда олган. Бериллийнинг ер пўстидагм ўртача миқдори оғирлик жиҳатдан 610~ 4% га тенг. Денгиз ва океан сувларида эса 610~4~7 мгҒл ни ташкил этади. Бериллийнинг 54 та минерали маълум. Улардан бериллнинг амалий аҳамияти катта, фенакит, гельвин, хризоберилл, бертрандитнинг истиқболи порлокдир.

Бериллий бериллий хлоридни электролизлаб олинади. Бериллийнинг икки (а ва (1) шакл ўзгариши маълум. а ва (5 Б. 1277° трада бир-бирига айланади. Бериллий гексагонал системада кристалланади.

Бериллийнинг зичлиги 1816 кг/м3, суюқланиш т-раси 1287°, қайнаш т-раси 247Г. Полинг буйича электр манфийлиги 1,5; атом радиуси 0.113 нм; ион радиуси Ве2Қ 0,030 нм, координацион сони 3 га тенг. Ҳавода сирти ҳимояловчи ВеО пардаси билан қопланиши туфайли Бериллий оксидланмайди. 800° дан юқори трада қиздирилганда тез оксидланади. Амфотерлиги билан II гуруҳнинг бошқа мсталларидан фарққилади. Бериллий суюлтирилган кислота ва ишқорларда эрийди, шу жиҳатдан алюминнйга ухшайди. Бериллий ишқорларнинг сувдаги эритмаларида эриганда, бериллатлар (мас, Na,BeO2) ҳосил бўлади. Юқори трада аксари металлар билан ўзаро таъсир этиб, бериллидларни ҳосил қилади.

Бериллий ф-торид ВеҚ ишқорий металлар ф-торидлари ва аммоний ф-торид таъсирида саноат учун катта аҳамнятга эга бўлган ф-торбериллатлар (мас, Na,BeF4)HH ҳосил қилади. Бериллийнинг чанги ва учувчан бирикмалари жуда заҳарли. Бериллий самолётсозлик, ракета ва ядро техникасида, электротехникада рентген трубкалари тайерлашда мис, никель, хром, алюминий ҳамда темир қотишмаларига қўшимча сифатида қўлланилади. Бериллийдан нейтронлар маибаи сифатида фойдаланилади. Бериллийнинг тузлари ёруғлик техникасида ишлатиладиган люминофор моддалар таркибига қўшилади.

Prev Article

БЕРИБЕРИ

Next Article

БЕРИНГ