БРУЦЕЛЛЁЗ, мальта иситмаси, қора оқсоқ — одам ва ҳайвонларда учрайдиган инфекцион касаллик; Б. ни бруцелла бактериялари қўзғатади, улар ташқи муҳитда (сув, тупроқ, тери ва ҳ. к.) бир неча ой сақлана олади; дезинфекцияловчи воситаларда бир неча минутда нобуд бўлади. Бруцеллалар касал ҳайвоннинг сути, сийдиги, гўнги, тушган боласи билан ташқарига чиқади, улар шу ҳайвоннинг гўштида ҳам бўлади. Организмга бруцеллалар ҳазм ва нафас йўлларининг шиллиқ пардалари, шунингдек шикастланган тери орқали тушади. Бруцеллёз билан оғриган молнинг хом сути ва сут маҳсулотлари (пишлоқ, мой), шунингдек чала пиширилган гўшти истеъмол қилинганда касаллик одамга юқади. Бруцеллёз билан кўпроқ молбоқарлар, чўпонлар, кушхона, терини ошлаш корхонаси ишчилари ва б. касалланади. Бруцеллёзда асосан нерв, юрактомир системаси ва суякбўғим аппарати зарарланади. Касалликнинг яширин даври 1—3 ҳафта. Унинг кечиши ва белгилари хилмахил бўлади. Ўткир бошланганида иситма кўтарилади, бемор ғарақғарақ терлайди, лоҳаслик аломатлари кузатилади; оёққўл, бел, мускул ва бўғимлар зирқираб оғрийди. Иситма гоҳ кўтарилиб, гоҳ пасайиб туради, жигар, қора талоқ катталашади, кейинроқ бўғимлар яллиғланади ва б. Бир неча ой ўтгач, бемор тузала бошлайди, баъзан йиллаб чўзилиши мумкин. Аёлларда чала туғиш ёки бола ташлаш кузатилади. Бруцеллёз кўпинча астасекин бошланади. Таянчҳаракат аппарати жароҳатлангандан кейингина бемор врачга мурожаат қилади.
Бемор касалхонада даволанади. Даво беморнинг умумий аҳволига қараб тайинланади; антибиотиклар, физиотерапия ва б. буюрилади. Бруцеллёзнинг олдини олиш учун касал ҳайвонларни вақтида аниклаб, алоҳида боқиш ва сўйиш; гўшт ва сутини махсус усуллар билан зарарсизлантириш керак. Бруцеллёз одамларга юқмаслиги учун мол билан бевосита мулоқотда бўладиган касб кишиларини Бруцеллёзга қарши эмлаш ва уларни махсус кийимбош, коржома билан таъминлаш лозим.
Ҳайвонларда Бруцеллёзни бруцеллалар авлодига мансуб уч турдаги бактериялар, жумладан қўйэчкиларда Brucella melitensis, қорамолларда В. abortus, чўчқаларда В. suis қўзғатади. Бошқа уй ҳайвонларида ҳам учраши мумкин. Қўй ва эчкиларда учрайдиган Бруцеллёз одам учун энг хавфли ҳисобланади. Ҳайвонларга инфекция емхашак ёки сувдан, шунингдек сунъий қочиришда зарарланган сперма ва б. дан юқади. Урғочи ҳайвонларда Бруцеллёз бўғозликнинг иккинчи ярмида бола ташлаш (сигирларда 5—8, қўйэчкиларда 3—4 ойликда, чўчқаларда 4—12 ҳафталик бўлганда), йўлдошнинг бачадон деворида тутилиб қолиши, эркак ҳайвонларда орхитлар (моякларнинг шамоллаши), бўғимларнинг касалланиши каби кўринишларда кечади. Кўп ҳолларда Бруцеллёз яширин равишда ўтади. Касаллик клиник белгилар, бактериологик, серологик текширишлар асосида аниқланади, қўй, эчки, чўчқаларда бруцеллин биол. препарати ёрдамида аллергик текширув ўтказилади.
Олдини олиш ва кураш чоралари. Касаллик тарқалган ҳудудлардан моллар четга чиқарилмайди. Бруцеллёз аниқланган хўжаликларда касал ҳайвонлар сўйишга топширилади, сут, гўшт каби маҳсулотлар махсус усулларда зарарсизлантирилади, соғлом ҳайвонлар эмланади.