МЕТАЛЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИ

МЕТАЛЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИ — металларни олиш, улардан турли деталь ва буюмлар тайёрлаш усулларини ўрганадиган фан; бундай усуллар мажмуи. Металлар технологияси тарихи жуда қадим замонларга бориб тақалади. Тош қуроллар ясашдан металл қуролларҳясашга ўтилиши инсоният тарихида мухим аҳамият касб этди. Археологик кузачишлар шундан далолат берадики, одамҳ|еталл қурол ясашда дастлаб мисдан фЬДдаланган (чўкич, ханжар, ихчам болта, к^йза ва 19274-28 й. ларда В. Паули ва А. Зоммерфелыд металларнинг парамагнит киритувчанлик «аномалияси» ва иссиқлик сигимини электрон назария асосида/ гушунтирди, 1930 й. да эса Л. Ландау металлардаги диамагнетизм ўқ-ёй учлари неолит даврида, яътг»ҳодисасини асослаб берди. мил. ав. 4—3 минг йилликда ясалган). Ибтидоий одам дастлаб табиий мисни эритиш, қуйиш ва уни болғалаб ҳар хил шакл бериш, мисни совуқлайин ишлаш усулларини билган. Инсон аста-секин таркибида бошка металлар бўлган рудаларни кулолчилик ўчоқларида эритиб, металлар олишнинг янги-янги усулларини билиб олди. 6-а. га келиб металл эритиш ўчоғи (горн), 16-а. да домна печи, 19-а. да мартенъ печи, 20-а. да электр металл эритиш печлари пайдо бўлди, металлга ишлов бериш усуллари ҳам астасекин такомиллашиб борди (босқонлар, прес-слар, металл кесиш ва қирқиш ста-ноклари пайдо бўлди). Ўзбекистон ҳудудида мил. ав. 3 минг йиллик охирларидан соф мисни эритиб, қуйиб, болгалаб, асосан, безак буюмлар ясашган, аста-секин қалай, кумуш, олтин ва б. рудали металларни эритиш, қуйиш ва қиздириб ишлаш усуллари ўрганиб олинган; айниқса, заргарлик, қурол-аслаҳа ясаш ривожланган. Ҳозир ҳам темирчилик устахоналарида пуфлама металл эритиш ўчоқлари (горнлар) ва қўлда болғалаш усуллари сақланиб қолган (қ. Металлургия, Металлшунослик).

Металлар технологиясининг асосий бўлимлари: қуймачилик, металларни босим билан ишлаш, пайвандлаш, кесиб ишлаш ас ос лари ва металлмае м атер иалл ар д ан машинасозлик дв и гателл арини ишлаб чиқариш асослари (қ. Металларни ишлаш, Металлшунослик). Металлар технологияси физика, кимё ва б. фанларга асосланади.