НАЛИВКИН Владимир Петрович

НАЛИВКИН Владимир Петрович (1852.15.7, Калуга – 1918.20.1, Тошкент) — тарихчи, шарқшунос, лингвист ва педагог. 1873 й. артиллерия билим юртини тугатгач, Туркистонда хизмат қилган, Хива ва Қўқон юришларида қатнашган. Қисқа муддат Наманганда ҳарбий бошлиқнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган. Ерли аҳолининг тили, турмуши ва урф-одатларини яқиндан ўрганиш учун Нанай қишлоғидан ер сотиб олиб, оиласи билан шу ерда бир неча йил яшаган. Ўзбек, тожик, араб тилларини пухта ўрганган. Наливкин Туркистон ўлкасида очилган биринчи рус-тузем мактабининг дастлабки ўқитувчиларидан бўлган, Тошкент ўқитувчилар семинариясида маҳаллий тиллардан дарс берган (1890 й. гача). 1890—95 й. ларда Сирдарё, Фарғона ва Самарқанд губернаторининг ёрдамчиси бўлган. II Давлат думасининг депутатлигига сайланган. 1917 й. да Муваққат ҳукуматнинг Туркистон қўмитасига раислик қилган, меньшевикларни ёклаган. У Туркистон ўлкасининг тарихи, этнографияси, ислом мадани-ятига доир кўплаб асарлар ёзган, ўзбек («сарт»), форс тиллари бўйича қўллан-малар яратган, «сартча» (ўзб.)-русча, русча-«сартча» (ўзб.), русча-форсча луғатлартузган. Акад. В. В. Бартольднинт таърифича, Наливкин «руслар орасида ўзбек тили ва турмушини энг яхши билган» олим эди. Унинг хотини М. В. Налив-кина билан бирга ёзилган «Фарғонадаги ўтроқ аҳоли аёлларининг турмушига доир очерклар» ҳамда «Қўқон хон-лигининг қисқача тарихи» асарлари шарқшунос олимлар томонидан юқори баҳоланган. Кейинги асар 1899 й. да Парижда француз тилида А. Дозон таржимасида босилган. Большевиклар Таъсис мажлисини тарқатиб юбориб, зўравонлик б-н ҳокимиятни босиб олгандан кейин Наливкин бўлажак қатағонлар ва ваҳшийликларни олдиндан кўра олган. У 1918 й. 20 янв. да Тошкентда большевиклар тузумига норозилик сифатида хотинининг қабри устида ўзини отиб ўлдирган.

Ас: Русско-сартовский и сартовскорусский словарь, с приложением краткой грамматики по наречиям Наманганского уезда, сост. В. Наливкин и М. Наливкина, Казань, 1884; Азбука для русско-мусульманских школ оседлого населения Туркестанского края, изд., 2, испр, Т., 1986; Сартовская хрестоматия для Туркестанской учительской семинарии, Т., 1896; Руководство к практическому изучению сартовского языка, Самарқанд, 1898.

Ортиқбой Абдуллаев.