ОЛЕФИНЛАР

ОЛЕФИНЛАР (франц. defi ant — мой ҳосил қилувчи, лот. oleum — мой ва facio — қиляпман) , алкенлар — тўйинмаган углеводородларнинг гомо-логик қатори, умумий формуласи СпН2п. Занжири очиқ бўлиб, битта қўш боглидир. Ациклик бирикмаларга ки-ради. Олефинларнинг энг оддий вакили этилен СН2=СН2 бўлганлигидан улар этилен углеводородлари деб ҳам аталади. Этилен ва унинг яқин гомологлари (пропилен СН2=СН—СН3, бутенлар С4Н8, амиленлар С5Н|0 ва б.) кўпинча алки-ленлар деб юритилади. Олефинлар Женева но-менклатурасига мувофиқ тегишли тўйинган углеводородларнинг номига қараб аталади, фақат «ан» қўшимча ўрнига «ен» қўлланилади ва занжирдаги қўшбоғ ўрни рақамлар билан кўрсатилади.

Бутендан бошлаб Олефинлар қаторида структура изомерияси мавжуд; бундан ташқари, молекуласида қўшбоғ борлигидан Олефинлар геометрик изомерлар ҳолида хам бўлиши мумкин (қ. Изомерия).

Олефинлар физик хоссасига кўра, тўйинган углеводородлардан кам фарқ қилади. Уларнинг қайнаш т-раси алканларга Караганда анча паст, зичлиги эса бир-мунча юқори. Куйи Олефинлар (С2Н4 дан С4Н8 гача) газ, кейингилари С]8Н36 гача су-юклик, ундан юқориси қаттиқ моддалардир. Барча Олефинлар рангеиз, сувда де-ярли эримайди, спиртда оз эрийди, углеводород ва эфирларда яхши эрийди. Олефинларнинг қўшбоғига водород, гало-генлар, водород-галогенидлар, сув осонликча бирикади (бунда мойсимон суюклик ҳосил бўлади; О. нинг номи ҳам шундан олинган). Олефинлар осон изомерланиб, полимерланиб ва сополимерланиб қимматбаҳо маҳсулотлар ҳосил қилади (қ. Полиолефинлар, Полиэтилен, Полипропилен, Полиизобутилен). Юқори алкилланиш қобилияти Олефинларнинг муҳим хоссаси ҳисобланади (қ. Изооктан). О. саноатда, асосан, нефтни қайта ишлаш маҳсулотлари ва табиий газлардан олинади. Олефинларнинг кимёвий реакцияларга киришиш хусусияти юқорилиги, арзонлиги туфайли улардан нефть-кимёвий син-тезда пластмассалар, синтетик каучуклар, кимёвий толалар ва б. муҳим саноат маҳсулотлари олишда фойдаланилади.

Next Article

ОЛЁКМА