ПАРТЕНОГЕНЕЗ (юн. parthenos — бокиралик, қизлик ва…генез) , бокира кўпайиш — жинсий кўпайиш шаклларидан бири, тухум хужайранинг уруғланмасдан ривожланиши. Партеногенезнинг аҳамияти ҳар хил жинсларнинг ўзаро учрашуви қийин бўлган шароитда жинсий кўпайишни амалга оширилишидан ва кулай шароитда тур наели индивидлари сонини тез орттиришдан иборат.
Бундай хрлат наели кўплаб қирилиб кетадиган турлар учун айниқса катта аҳамиятга эга. Партеногенез умуртқасиз ҳайвонларнинг деярли барча типларида ва кўпчилик умуртқалиларда (сут эмизувчилардан ташқари) учрайди. Сут эмизувчиларнинг партеногенетик эмбриони эмбриогенезнинг илк даврларидаёқ ҳалок бўлади. Тухум фақат Партеногенез орқали кўпайганида облигат Партеногенез, тухум уруғланиб ва уруғланмасдан кўпайиш хусусиятига эга бўлганида эса факультатив Партеногенез дейилади. Эркаги бўлмайдиган турларнинг фақат Партеногенез орқали кўпайиши конста’нт Партеногенез деб аталади. Кўпинча Партеногенез орқали кўпайиш икки жинсли кўпа-йиш билан алмашиниб турганида циклик Партеногенез рўй беради. Партеногенетик наелнинг генотипи, жинси ва гомозиготалиги Партеногенез кўпайишнинг митоз орқали ўтиши ёки ўтмаслиги ҳамда диплоидликнинг қандай усулда тикланиши билан боғлиқ. Наслнинг жинсига биноан, амфитопия (уруғланмаган тухумдан урғочи ва эркак индивидлар ривожланиши), арренотокия (тухумдан фақат эркаклари ривожланиши) ёки телитокия (тухумдан фақат урғочиларнинг ривожланиши) фарқ қилинади. Педогенез П. шаклларидан бири ҳисобланади. Кўпайишнинг ўзига хос шакллари ҳисобланган гиноге-нез ва андрогенез ҳам Партеногенезга мисол бўла олади.
Сунъий Партеногенезда, одатда, организм ривожланишнинг дастлабки даврларидаёқ ҳалок бўлади. Тут ипак қуртининг уруғланмаган тухумларига юқори ва паст ҳарорат таъсир эттириш орқали 90% тухумларнинг партеногенетик ривожланишига эришилган (Астауров, 1936). Ана шу омилларнинг кичик микдори тут ипак қуртида митотик Партеногенезни тезлаштирган ва фақат эркак гомозигот формаларнинг ривожланишига имкон берган. Тут ипак қуртида Партеногенез орқали жинсни бошқариш катта амалий ахамиятга эга.
Уруғли ва спорали ўсимликларда констант Партеногенез кўпроқ учрайди. Икки уйли ўсимликларда Партеногенез кўпинча эркак инди-видларнинг учрамаслиги, бир уйли ўсимликларда эса чангчилик гулларнинг дегенерацияси, чангларнинг хреил бўлмаслиги ёки абортивлиги билан боғлиқ. Ўсимликларда сунъий Партеногенез ҳар хил кимёвий ва физик омиллар таъсир эттириб хреил қилинган.