ҚОРИ-НИЁЗИЙ Тошмуҳаммад Ниёзович (1897.2.9, Хўжанд —1970.18.3, Тошкент) — математик олим, педагог, жамоат арбоби. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби (1939). Ўзбекистон ФА акад. (1943), физика-мат. фанлари д-ри (1939), проф. (1931). Ўзбекистон ФАнинг биринчи президенти (1943—47). Меҳнат Қаҳрамони (1967). Фарғона ш. да янги типдаги биринчи ўзбек мактабини ташкил қилган (1917), 1920 й. да бу мактаб Қўқон ш. даги дорилмуаллимлик таълим-тарбия курси билан қўшилиб, Фарғона вилоят таълим-тарбия техникумига айлантирилди ва Қ.-Н. унга директор қилиб тайинланди.
Қ.-Н. Урта Осиё ун-тини тугатган (1929), шу ун-т ректори (1931 — 33), Ўзбекистон Маориф халқ комиссари ва айни пайтда Ўзбекистон ХКС ҳузуридаги Фан қўмитаси пре-зидиуми раиси (193738), Тошкент ирригация ва механизапиялаш муҳандислари ин-ти мат. кафедраси му~ дири (1939 й. дан). Ўзбекистон ХКС раиси ўринбосари (1939—43). айни вақтда СССР ФА Ўзбекистон филиали президиуми раиси (1940—43). Ўзбекистон ФА Президиуми аъзоси (1947 — 62) ва физика-мат. фанлари бўлими раиси (1954—60), «Фан ва турмуш» журнали бош муҳаррири (1939— 70).
Қ.-Н. Ўзбекистон халқларининг маданий ҳаёти тарихига доир илмий ишлар муаллифи. Элементар ва олий мат. бўйича ўзбек тилидаги бирннчи яарсликлар муаллифи. Қ.-Н. нинг «Ҳаёт мактаби» эсдаликлар китобида республикада фан, маориф ва маданият тараққиёти тарихи ўз аксини топган. Давлат мукофоти (1952) ва Беруний номидаги Ўзбекистон давлат мукофоти лауреати (1970). Ўзбекистон Республикасининг Б«уюк хизматлари учун» ордени билан мукофотланган (2002). Ўзбекистон пед. фанлари и. т. институги, Тошкентдаги кўчалардан бири ва 206-мактаб унинг номи билан аталган.
Ас: Астрономическая школа Улугбека, М. — Л. 1950; Танланган асарлар. 1—8 т., Т.. 1966—70; Размышление о проиденном пути. М., 1970.
Ад.: Усмонов Р., Устоз ва шогирдлар (Қори-Ниёзийнинг педагогик фаолияти). Т., 1969; Султон Акбарий, Устод (ҚориНиёзий хаётидан лавҳалар). Т.. 1970; Содиқов О.. Биографические очерки о деятелях обшественных наук Ўзбекистана, т.1. Т.. 1976.