СФАЛЕРИТ

СФАЛЕРИТ (юн. sphaleros — алдамчи) , pyx алдамчиси — сульфидлар синфига мансуб минерал. Кимёвий таркиби ZnS (67,1% Zn ва 32,9% S). Изоморф аралашмалари: Fe(26% гача), Мп (8,4% гача), Си (15% гача), Cd (9,2% гача), In (2,5%гача), Hg(35% гача), Sn (2% гача), Ti (1% гача), Ga, Co, Ag. Темирга бой (10% дан кўпроқ) тури марматит, рангеиз ва оч ранглиси клейофан деб аталади. Сфалерит структураси — S атомларидан ташкил топтан зич кубик ҳолатда бўлиб, тетраэдрик бўшлиқларда Zn атомлари жойлашган, ZnSНинг гексагонал модификацияси вюрцит деб аталади. Сфалеритнинг аралашмаларсиз хили рангеиз ва шаффоф, таркибида Fe борлари жигаррангданқорагача, Fe аралашмаси оз булганларининг яшилсарғиш ранги Cdra, қизил ранги таркибидаги Мп, Си, Ag, In ва Ti га боғлиқ. Олмосдек ялтироқ. Қаттиқлиги 3,4—4; зичлиги 3,9—4,1 г/ см3. Мўрт. Пьезоэлектрик ва пиро электрик хусусиятларга эга. Асосан гидротермал конлар (галенит, пирит, халькопирит, арсенопирит, кварц, кальцит, барит, доломит билан бирга) ҳамда чўкинди конларш ҳосил бўлади. Оксидланиш зонасида pyx сульфати (госларит) ва рух карбонати — смитсонитта, метаморфизмда цинкитта, франклинит, виллемит ва б. минералларга айланади. Сфалерит рух учун асосий руда бўлиб, ундан яна Cd, In ва Ga каби қимматбаҳо нодир металлар ҳам ажратиб олинади. Сфалерит Қурама тоғлари ён бағридаги (Ўзбекистон, Тожикистон) қўрғошинрух (Қўрғошинкон, Олтинтопган, Сардоб), олтинкумуш (Лашкарак, Қўшбулоқ), мисмолибден (Қалмоққир), касситеритсульфидли (Новгарзонсой) ва б. кўпгина рудали конларда гидротермал шароитда пайдо бўлади. Ўзбекистон Ғарбида Учқулоч, Ўзбекистон жанубида колчеданполиметалли Хондиза, Тозачорва (Ҳисор тоғлари) конлари мавжуд.

Prev Article

СУҲАЙЛИЙ

Next Article

СФЕН