ТАНАИС ДАРЁСИ БЎЙИДАГИ ЖАНГ, Яксарт жанги — Ўрта Осиё халкларининг Александр (македониялик Искандар)га қарши олиб борган жангларидан бири (мил. ав. 328). Танаис (ҳоз. Сирдарёнинг юнонча номларидан, бошқа бир номи — Яксарт) бўйида содир бўлган. Александр даре бўйига ўрнашиб олгач, Александрия Эсхата (Чекка Искандария) ш. ни қуришга киришган. Бироқ дарёнинг ўнг қирғоғида (қад. Тошкент воҳасида) яшовчи саклар (қанғарлар) кабила иттифоқи бошлиғи укаси Картазис бошчилигида катта отлиқ қўшин юбориб, унга Александр қурдирган истеҳкомни бузиб ташлаб, македониялик жангчиларни бу ерлардан ҳайдаб юборишни буюради. Саклар Суғдиёнада кўтарилган Спитамен қўзғолонилан хабар топиб, агар қўзғолон муваффакият билан тугаса македонияликларга қарши ҳужумга ўтмоқчи эдилар. Улар дарёнинг нариги бетидан туриб боскинчиларга қарши бетўхтов камон ўқи ёғдирадилар. Александр қўшини дарё қирғоғига катта ўқларни отишга мўлжалланган машина (қурилма)ларни ўрнатиб, сакларни ўққа тута бошлаган ва шу ўқ ёмғири панасида камончилар билан сопкрнчилар дарёни кечиб ўтадилар. Улар сакларнинг илғор қисмини чекинишга мажбур қилиб, бу билан фаланга ва отликдарнинг дарёдан ўтиб олишига имкон яратиб берганлар. Дарёнинг ўнг соҳилида қаттиқ жанг бошланиб кетган. Уни 2 босқичга бўлиб таърифлаш мумкин. Биринчи босқич — македон қўшинининг илғор қисми жанги. Саклар га қарши македонияликларнинг сарисса (найза) билан қуролланган отлиқ отряди ташланади. Саклар уларни ўраб олиб ўққа тутадилар. Александр ёрдамга пиёда аскарларни жўнатади. Саклар рақибларини кўздан қочирмасдан атайлаб чекина бошлаганлар. Иккинчи босқич — асосий кучлар жанги ва сакларнинг умумий чекиниши. Дастлаб саклар македон қўшини хужумларини муваффақият билан кайтаришган. Шундан сўнг Александр жангга ўзининг барча отлиқ қўшинларини ташлаган. Саклар чўл ичкарисига чекина бошлаганлар. Александр сакларни 15 км масофагача таъқиб этган. Аррианнинг ёзишича, жазирама иссиқ, ташналиқдан қийналган Александр «айниган кулмак сувини ичиб касал бўлиб қолган». Аслида эса Кир II нинг машъум хатосини ёдида тутган Александр саклар ерининг ичкарисига кириб боришга журъат этмаган, чунки саклар уларни мамлакат ичкарисига алдаб олиб кириб тормор қилишлари мумкин эди. Аррианнинг ёзишича, саклардан 1000 киши, жумладан, уларнинг саркардаларидан бири Страк ҳалок бўлган, 150 киши асир олинган. Квинт Курций Руфнинг ёзишича, македонияликлардан 60 суворий, 100 нафар пиёда аскар ҳалок бўлган, 1000 киши яраланган. Жангдан сўнг саклар Александр олдига элчилар юбориб сулҳ тузган бўлсаларда, курашни давом этдирганлар.
Манбалар: Арриан, Анабасис Александра, Танаис дарёси бўйидаги жанг, 1911; Квинт Курций Руф, История Александра Македонского, М., 1963.
Ад.: Шониёзов К, Қанғ давлати вақанғлилар, Танаис дарёси бўйидаги жанг, 1990.
Фаҳриддин Ҳасанов.