ТАРИХИЙ МАТЕРИАЛИЗМ (тарихни материалистик тушуниш) — марксизмнннг жамият тараққиёти тўғрисидаги қараши. Жамият тараққиётининг энг умумий қонунларини ўрганувчи фан сифатида талқин қилиб келинди. Асосий гояларини К. Маркс, Ф. Энгельс ва В. И. Ленин илгари сурган. Тарихий материализм жамият моддий ҳаёти — ижтимоий борлиқнинг ижтимоий онгга нисбатан бирламчилигини эътироф этади; жамият тараққиётининг асосида моддий ишлаб чиқариш. усули ётади, деган ғояга асосланади. Ишлаб чиқариш. муносабатларини устқурмани белгиловчи иқтисодий структура (жамиятнинг базиси) сифатида ажратиб кўрсатади; тарихни ижтимоийтарихий формацияларнинг алмашинувидан иборат қонуний табиийтарихий жараён, унинг натижасида коммунизм карор топади, деб тушунади. 20-а. нинг 20—30й. ларидан Тарихий материализм догмалаштирилди ва схемалаштирилди, коммунистик партиялар сиёсатига буйсундирилди. Унда синфий бўлинишнинг сакланиши, синфий кураш, ижтимоий инқилоб каби воқеаларнинг қонуний эканлиги ва антагонистик формацияларга хослиги уқтириб келинди. Тарихий материализм жамият тараққиёти, унинг ривожланиш қонунларини бир ёклама ёки бурттириб талқин этган, инсон омилига етарли эътибор бермаган.