ТРАНСКРИПЦИЯ

ТРАНСКРИПЦИЯ (биологияда) тирик ҳужайраларда ирсий ахборот амалга оширилишининг биринчи босқичи; ДНК матрицаси асосида иРНК молекуласи синтезланиши. ДНК га тобе РНКполимераза ферменти воситасида амалга ошади. Фермент Транскрипциянинг бошланиш жойи — промоторни таниб, унга бирикади; ДНК қўш занжирини бир-биридан ажратади ва бу жойдан бошлаб, ДНК занжирларининг биридан нусха олади. Бунинг учун фермент ДНК занжирларидан бири бўйлаб силжиб боради ва комплементарлик принципи асосида цитоплазмадаги эркин нуклеотидларни ўзаро туташтириб и РНК занжирини ҳосил қилади. Фермент силжиб бориши билан иРНК узунлиги ортиб бориб, ДНК занжиридан узилади; ферментнинг кейинги қисмида ДНК қўш спирали яна тикланади. РНКполимераза ферменти нусха кўчирилаётган ДНК қисмининг охири (терминатор)га етганида синтезланган РНК матрица (қолип)дан ажралади. ДНК қисмлари ҳар хил жойидан олинадиган нусхалар сони организм ривожланиши давомида ўзгариб туриши мумкин. Катта Самара берадиган инициация (бошланиш) учун кўпинча промоторга назорат қилувчи оқсиллар (мас., активатор оқсиллар)нинг уланиши лозим. Прокариотларда иниация босқичидаги бошқарилишда оқсилрепрессорлар қатнашиши мумкин. Транскрипциянинг охирини РНКполимераза, бошқа қисмини махсус оқсил «ро» таниб олади. Транскрипциянинг терминация босқичқдаги бошқарилишда антитерминатор оқсиллар ва оқсил синтези аппарати компонентлари катнашади. Эукариотларда рибосомал, информацион ва транспорт РНК синтези учун алоғида РНКполимераза ферменти мавжуд. Транскрипция бирлиги скриптон ёки оперонлар ўзаро функционал боғланган бир неча генлардан иборат. Эукариотларда бу генлар ҳар доим моноген бўлади. Шиш қосил қиладиган вирусларда тескари транскриптаза (ревертаза) ферменти ёрдамида ахборот РНК дан ДНК га ўтказилиши мумкин. Бу жараён тескари Транскрипция дейилади.