ЦЕМЕНТ (лот. caementum — шағал, чақиқ тош) — сунъий ноорганик кукунсимон боғловчи минерал. Сув қўшилса, хамирсимон масса ҳосил бўлади, вақт ўтиши билан қотиб, тошсимон жисмга айланади. Цемент ҳавода ҳам, сувда ҳам қотиш хусусиятига эга. Цемент қурилишда жуда кенг қўлланиладиган бетоннинг асосий таркибий қисми ҳисобланади. Цементнинг романцемент, портландцемент, глинозёмцемент, кенгаювчан, гидравлик қўшимчали кабитурлари мавжуд. Романцемент оҳактошни 900° гача куйдириш йўли билан олинади, кейин майдалаб кукун ҳолига келтирилади. Хом ашёнинг хилига қараб, романцементнинг қотиш муддати 15 минутдан 24 соатгача бўлиши мумкин. Унинг мустаҳкамлиги анча паст бўлиб, 25 дан 100 гача маркали бўлади. Шунинг учун ҳам унинг ўрнини 20-а. ўрталаридан бошлаб портландцемент эгаллай бошлади. Глинозёмцемент глинозём (алюминий оксиди)га бой бўлган тоғ жинслари — боксит (алюминий рудаси), оҳак ёки оҳактош аралашмасини куйдириш йўли б-н олинади. Кимёвий таркиби 40% СаО; 40% А12О3; 6 — 8% SiO2 дан иборат. Тез қотиши, мустаҳкамлигининг юқорилиги ва мине-раллашган сувларга турғунлиги б-н ажралиб туради. Маркаси 300; 400; 500. Нархи портландцементга нисбатан 2,5—3 баравар баланд. Глинозёмцемент катта мустаҳкамлик талаб этиладиган бетон ва темир-бетон конструкцияларда, денгиз ва минераллашган сувлар таъсирида бўладиган иншоотларда, тезкор йўл ва қурилиш ишларида, қиш шароитида бетонлашда қўлланилади. Кенгаювчан Цементнинг таркибида глинозём цементдан ташқари оҳак ва гипс ҳам бўлади; тез қотади; ўта мустаҳкам ва сув ўтказмас материал ҳисобланади. Кенгаювчан Цемент гидроизоляция ишларида, чокларни ёпиш ва таъмирлаш ишларида қўлланилади. Гидравлик қўшимчали портландцемент (баъзан «пуццолан портландцемент» деб ҳам юритилади) Цемент клинкери (тошқоли) ва нордон гидравлик қўшимчалар (трепел, диатомит, трасс, пемза ва б.)ни биргаликда майдалаш (кукунлаш) йўли билан тайёрланади. Гидравлик қўшимчалар аралашма миқдорининг 20—40% ини ташкил этиши мумкин. Бу Ц. портландцементга нисбатан арзонроқ бўлиб, гидротехника, водопровод ва канализация иншоотларида қўлланади. Агрессив сувлар таъсирига чидамли. Цемент саноатда 19-а. дан бошлаб ишлаб чиқарилади (қ. Цемент саноати).
Ад.: Технология вяжущих вешеств, М., 1965; Қосимов Э. Қ., Қурилиш ашёлари, Т., 2003. Ботир Ҳобилов.